Varijabla, u svakodnevnom govoru, je nešto što je podložno promeni, a pod konstantom se podrazumeva nešto što je nepromenljivo. U statistici, pod varijablama se smatraju one osobine, karakteristike ili kvalitet koji može imati više od jedne vrednosti.

Konstanta je ona osobina, karakteristika ili kvalitet koji može imati samo jednu vrednost. Primeri konstante su:

  • broj dana u nedelji,
  • broj meseci u godini,
  • broj sati u danu itd.

Jedna ista osobina, karakteristika ili kvalitet u jednom kontekstu može biti konstanta, a u drugom kontekstu varijabla. Na primer ako istražujemo koliko domaćinstva troše novca mesečno u zavisnosti od broja dece, onda je broj dece varijabla. Ako istražujemo koliko novca mesečno troše domaćinstva sa dvoje dece, onda je broj dece konstanta, jer ima samo jednu vrednost.

Kategoričke i numeričke varijable

Varijable se najčešće klasifikuju na osnovu podataka koje sadrže. Osnovna podela je na:

  • kategoričke i
  • numeričke.

Kategoričke varijable, koje se često nazivaju i kvalitativne, sadrže podatke kategorisane u grupe ili poređane po veličini. Kategorički podaci razdvajaju ispitanike u jasno razgraničene grupe po određenoj karakteristici ili osobini.

Numeričke varijable se često nazivaju i kvantitativne. Numerički podaci nastaju kao rezultat merenja ili prebrojavanja.

Bitna razlika između kategoričkih i numeričkih varijabli je što kategoričke varijable sadrže podatke koji nemaju pravo numeričko značenje i matematičke operacije nad njima su besmislene. Numeričke varijable sadrže podatke koji nastaju kao rezultat merenja ili prebrojavanja i matematičke operacije nad njima imaju smisla.

Diskretne i kontinuirane varijable

Varijable se mogu klasifikovati i prema vrednostima koje specifična varijabla može uzeti. Po ovom kriterijumu dele se na:

  • diskretne i
  • kontinuirane.

Diskretne varijable su one koje mogu imati samo određeni skup vrednosti koje su međusobno jasno razdvojene. Diskretne varijable su:

  • pol,
  • nacionalna pripadnost i dr.

Kontinuirane varijable su one koje mogu imati bilo koju vrednost u okviru ranga koji predstavlja limit te varijable, kao što su:

  • visina,
  • težina,
  • vreme i dr.

Klasifikacija varijabli prema nivou merenja

Prema nivou merenja, varijable se mogu podeliti na:

  • nominalne,
  • ordinalne,
  • intervalne i
  • racio varijable.

Nominalne varijable su one u kojima se podaci grupišu u deskriptivne kategorije, koje se ne mogu poređati po veličini. Ljudi ili stvari se svrstavaju u kategorije prema osobini ili karakteristici, po kojoj se međusobno razlikuju, pri čemu se pretpostavlja da su svi pripadnici određene kategorije isti po osobini zbog koje su svrstani u tu kategoriju.

Prilikom kodiranja nominalne varijable, svakoj kategoriji se dodeljuje određeni broj, koji je proizvoljan. Jednom dodeljeni broj kategoriji dosledno se primenjuje.

Broj služi umesto imena varijable i nema pravu numeričku vrednost, što znači da se sa ovom vrstom varijabli ne mogu izvoditi računske operacije kao što su sabiranje, oduzimanje itd. Brojčana vrednost ne govori ni o relativnom odnosu dve vrednosti varijable. Na primer, ako sa 1 označimo plavu, a sa 2 crnu boju, to ne znači da je crna boja veća od plave.

Nominalne varijable su kategoričke, jer grupišu podatke. Takođe su i kvalitativne, jer beleže kvalitet ili karakteristiku osobe ili stvari.

Nominalne varijable su:

  • pol,
  • nacionalna pripadnost,
  • regionalna pripadnost,
  • bračni status i dr.

Kod ordinalnih varijabli se zna relativni položaj svakog pojedinog slučaja u odnosu na ostale.

U intervalnim varijablama se može iskazati razlika između dve vrednosti brojem, ali ona ne predstavlja i njihovu relativnu razliku.

Racio varijable iskazuju razliku između dve vrednosti brojem i ona predstavlja stvarnu razliku. To je zato što 0, predstavlja ništa ili nijedno.

Kategoričke varijable mogu biti nominalne i ordinalne i one su uvek diskretne. Numeričke varijable su intervalne i racio varijable i one mogu biti i diskretne i kontinuirane.